مستخدم:Ay.Zaidan/الملعب السابع
https://wikihaj.com/view/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87
ابن شَبَّة یا عمر بن شبّه، تاریخ نگار اهل مدینه در سده سوم قمری و نویسنده کتاب اخبار المدینه است. وی در گسترش و استواری مکتب تاریخ‌نگاری مدینه نقشی اساسی داشت. ابن شبه برای گردآوری اطلاعات همان روشی را به کار برده که در تدوین حدیث به کار می‌رفته است؛ او سخن‌های شاهدان و راویان را به صورت شفاهی گرد آورده و کنار هم نهاد. سپس بخش‌های گوناگونی را درباره مکان‌ها، مساجد و خانه‌های مدینه پدید آورد و با گزارش‌های تکمیل‌کننده، جوانب و ابعاد هر موضوع را واکاوی نموده است.
تولد و تحصیلات
ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری در ۱۷۳ق، احتمالا در بصره زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در سامرا درگذشت.[١] وی با تاریخ، سیره، حدیث، فقه، ادب، شعر و نسب‌شناسی آشنا بوده و آثار گوناگونش نشان می‌دهد که در علوم مختلف دست داشته است.[٢]
آگاهی‌های گسترده او در حوزه ادب و شعر[٣] در منابعی مانند الأَغانی اصفهانی، الاستیعاب ابن عبدالبر و نور المقتبس مرزبانی آمده است. در عرصه تاریخ‌نگاری درباره مکه، مدینه، بصره و کوفه و نگارش شرح حال شاعران و امیران و حاکمان این شهرها تحقیقاتی داشته است.[٤] از اندیشه کلامی و فقهی او چندان آگاهی در دست نیست. تنها درباره مخالفتش با اندیشه مخلوق بودن قرآن گزارش‌هایی یافت می‌شود. پاره کردن کتاب‌ها و آتش زدن خانه وی و ناچار شدنش به سکوت و انزوا از پیامدهای این رویداد بود.[٥]
داوری تراجم نگاران درباره ابن شبه
ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش ابن زباله که مورد بی مهری رجالیان و اهل حدیث قرار گرفته، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.[٦]
شاگردان و استادان
یوسف مزّی، از رجالیانِ قرن هشتم قمری، فهرستی بلند از استادان و شاگردان وی ارائه کرده است.[٧] محمد بن یحیی، معاویة بن هشام و ابوغَسان از استادان او و ابوبکر بن ابی‌الدنیا، ابوشُعَیب حرانی و احمد بن ابی‌طاهر طَیفور از شاگردان ابن شبه بوده‌اند.[٨]
گزارش های ابن شبه
بیشترین گزارش‌های ابن شبه از ابوغسان محمد بن یحیی کنانی، از یاران مالک بن انس است که آگاهی‌های بسیار از اخبار و رخدادهای مدینه داشته است. این گزارش‌ها آن‌گاه که با واژه «قال» و «زعم» همراه شده، ممکن است از نوشته‌های ابوغسان باشد. حَمَد الجاسر با ارائه شواهدی، وجود این‌گونه نگاشته‌های تاریخی ابوغسان را تأیید می‌کند.[٩] برخی این ادعا را رد کرده و روایت‌های ابوغَسان را از حافظه و نقلی گفتاری دانسته‌اند.[١٠] با این‌که ابن شبه از شاگردان ابن زباله،[١١] از نخستین تاریخ‌نگاران مدینه، است؛ در کتاب تاریخ المدینه، گزارش‌هایی اندک از او آورده است.[١٢]
ابن شَبَّه در گسترش و استواری مکتب تاریخ‌نگاری مدینه که اصول آن در کارهای عُروة بن زبیر (درگذشت ۹۴ق) و ابن شهاب زُهری (درگذشت ۱۲۴ق) و موسی بن عُقبه (درگذشت ۱۴۱ق) نهاده شد،[١٣] نقشی اساسی داشت. وی برای گردآوری اطلاعات همان روشی را به کار برده که در تدوین حدیث به کار می‌رفته است؛ بدین معنا که سخن‌های شاهدان و راویان را به صورت شفاهی گرد آورده و کنار هم نهاد.[١٤] سپس ابواب یا فصول گوناگون را درباره مکان‌ها، مساجد و خانه‌های مدینه پدید آورد و با گزارش‌های تکمیل‌کننده، جوانب و ابعاد هر موضوع را واکاوی نموده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.
- ↑ الفهرست، ص۱۶۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۰.
- ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.
- ↑ معجم الادباء، ج۱۶، ص۶۰-۶۲.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲؛ نک: التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.
- ↑ فاتحى‌نژاد، «ابن شبه»، ج۴، ص۱۳۶۹.
- ↑ «مؤلفات فی تاریخ المدینه»، ج۴، ص۳۲۸.
- ↑ حجاز در صدر اسلام، ص۴۷.
- ↑ نک: اخبار المدینه، ص۶۷.
- ↑ نک: تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۰۱۸.
- ↑ بحث فی نشأة علم التاریخ، ص۱۳-۲۷.
- ↑ درآمدی بر تاریخ اسلام، ص۹۲-۹۳.
المصادر
- ابن شبّة: عنايت الله فاتحي نژاد، دائرة المعارف بزرگ إسلامي، طهران، 1369ش.
- أخبار المدينة: ابن زبالة (وفاة 199هـ)، بقلم ابن سلامة، مركز بحوث ودراسات المدينة، 1424هـ.
- بحث في نشأة علم التاريخ عند العرب: عبد العزيز الدوري، بيروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م.
- البداية و النهاية: ابن کثير (وفاة 774هـ)، بقلم علي محمد وعادل أحمد، بيروت، دار الكتب العلمية، 1418هـ.
- تاريخ بغداد: أحمد بن علي الخطيب البغدادي، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، بيروت، دار الكتب العلمية، 1417هـ/ 1997م.
- تاريخ المدينة المنورة: ابن شبّة (وفاة 262هـ)، بقلم شلتوت، قم، دار الفكر، 1410هـ.
- التحفة اللطيفة: شمس الدين السخاوي (وفاة 902هـ)، بيروت، دار الكتب العلمية، 1414هـ.
- تهذيب الكمال في أسماء الرجال: المزي (وفاة 742هـ)، بقلم أحمد علي وحسن أحمد، بيروت، دار الفكر، 1414هـ.
- الجرح والتعدیل: ابن أبي حاتم الرازي (وفاة 327هـ)، بيروت، دار الفكر، 1372هـ.
- حجاز در صدر إسلام: صالح أحمد العلي، ترجمة: آیتي، مشعر، 1375ش.
- در آمدي بر تاريخ إسلام در قرون وسطی: كلود كاهن، ترجمة: علوي، مشهد، بنياد پژوهش هاي إسلامي، 1370ش.
- سير أعلام النبلاء: الذهبي، بقلم مجموعة من المحققين، بيروت، الرسالة، 1414هـ/ 1994م.
- شذرات الذهب: عبد الحي بن العماد (وفاة 1089هـ)، بقلم الأرنؤوط، بيروت، دار ابن كثیر، 1406هـ.
- الفهرست: محمد بن اسحاق ابن نديم، بيروت، دار المعرفة، د.ت.
- مجلة العرب (ماهنامة): الرياض، المملكة السعودية، ج4، 1389هـ.
- معجم الأدباء: ياقوت الحموي (وفاة 626هـ)، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1408هـ.
- وفيات الأعيان: ابن خلكان (وفاة 681هـ)، بقلم احسان عباس، بيروت، دار صادر.