الفرق بين المراجعتين لصفحة: «مستخدم:Ay.Zaidan/الملعب السادس»

لا يوجد ملخص تحرير
لا ملخص تعديل
سطر ١: سطر ١:
'''مسجد بلال بن رَباح''' هو مسجد منسوب لـ<nowiki/>[[بلال الحبشي|بلال]] وكان يقع على قمة [[جبل أبي قبيس]] في [[مكة المكرمة]]، والذي تم تدميره ضمن مخطط التوسعة الجديد وبناء قصور [[الحكومة السعودية]] على قمة هذا الجبل.
'''بعثت''' برانگیخته شدن [[حضرت محمد (ص)|محمد بن عبدالله(ص)]] به پیامبری از سوی [[خدا]] و نقطه آغازین [[دین اسلام]] است.  


وقد ورد ذكر هذا المسجد في المصادر القديمة في القرنين الثاني والثالث، وكان يسمّى مسجد إبراهيم، وقد ورد في هذه المصادر قولان مشهوران حول اسم إبراهيم، أحدهما هو [[النبي إبراهيم (ع)|النبي إبراهيم]] والآخر هو إبراهيم أبو قبيسي. وقد ذكرت المصادر المعاصرة شهرته باسم بلال.
در سال چهلم بعد از [[عام الفیل]]، وحی بر حضرت محمد(ص) که برای عبادت در [[غار حراء]]، در نزدیکی [[مکه]]، خلوت گزیده بود، نازل شد. آغاز پیامبری او با معجزاتی همراه بود و نشانه‌های آن در [[کتاب‌های آسمانی]] پیشین ذکر شده بود. در این زمان محمد(ص) حدود ۴۰ سال داشت.  


وقد اعتبر البعض أن سبب تسمية هذا الاسم لإقامة بلال [[الأذان]] في هذا المكان، كما تعتبر بعض المصادر أن هذا المسجد الواقع على جبل أبي قبيس هو موضع [[النبي محمد (ص)|النبي (ص)]] أثناء معجزة [[معجزة شق القمر|شق القمر]].
درباره تاریخ دقیق بعثت اختلاف نظر وجود دارد؛ ۲۷ رجب نزد [[شیعه|شیعیان]] و ۱۷ رمضان نزد [[اهل‌سنت]] شهرت بیشتری دارد. بنابر روایاتی نخستین وحی الهی با نزول پنج آیه نخست [[سوره علق]] آغاز شد. همچنین نخستین زن و مردی که به پیامبر اسلام ایمان آوردند [[حضرت خدیجه (س)|حضرت خدیجه(س)]] و [[حضرت علی(ع)]] بودند.
==واژه‌شناسی==
بعثت از ریشه «ب- ع- ث»<ref>مفردات، ج1، ص132، «بعث. </ref> به معنای ارسال<ref>العین، ج2، ص112، «بعث. </ref> و برانگیختن<ref>التحقیق، ج1، ص295، «بعث. </ref> یا روانه کردن<ref>مفردات، ج1، ص133.</ref> است. در کاربردهای گوناگون این ریشه، مفهومی مرکب از برگزیدن و فرستادن لحاظ شده که از آن به «برانگیختن» تعبیر می‌شود.<ref>التحقیق، ج1، ص295.</ref> در اصطلاح دینی و کلام اسلامی، بعثت به برانگیختن پیامبران از سوی خدا برای هدایت مردمان اطلاق می‌شود.<ref>فرهنگ شیعه، ص159.</ref> این مفهوم برگرفته از [[آیه|آیات قرآن]] است؛ مانند آیه36 [[سوره نحل]] و آیه ۱۵ [[سوره اسراء]] که در این دو آیه خداوند به ایمان آوردن به خدا و فرستادن پیامبران اشاره کرده، عذاب برای آنها که ایمان نیاورند را یادآور می‌شود.
{{گفت و گو
|عرض=85
|شکل بندی عنوان=line-height:200%; font-size:125%; font-weight: normal;
|شکل بندی ستون راست=text-align:center; line-height:170%
|شکل بندی آدرس=font-size:75%;
|تورفتگی=0
|تراز=وسط
|عنوان={{عربی|اندازه=92%|وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ...<ref>سوره نحل، آیه36.</ref> }}
|و همانا ما در میان هر امتی پیغمبری فرستادیم که خدای یکتا را بپرستید و از بت‌ها و فرعون‌ها دوری کنید..  


==مكان المسجد==
(ترجمه: مهدی الهی قمشه‌ای)
كان يقع مسجد بلال على قمة [[جبل أبي قبيس]] وكانت مساحته حوالي مائة متر مربع.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.</ref> وبقي موجوداً حتى القرن الهجري الرابع عشر،<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 84.</ref>  لكن تمّ هدمه ضمن مخطط التوسيع الجديد وبناء قصور الضيافة على قمة [[جبل أبي قبيس]] لضيوف [[الدولة السعودية]]، ولم يتبقّ له أيّ أثر حالياً سوى صورته.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص151.</ref>
}}


==مسجد إبراهيم أم بلال؟==
==حجاز پیش از بعثت==
كان اسم مسجد بلال قديماً مسجد إبراهيم، وقد ذُكر في المصادر القديمة بهذا الاسم. وبحسب مؤرخا مكة في القرن القمري الثالث، الأزرقي (وفاة 250هـ) والفاكهي (وفاة 272هـ)، وبحسب رواية شائعة بين أهل مكة، فإن النبي إبراهيم أذّن في الناس بالحج من أعلى هذا الجبل،<ref>أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 خبار مكة، الأزرقي، ج2، ص 201]؛ أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 خبار مكة، فاكهي، ج4، ص17-16]</ref> لكن بعض المكيين أيضاً يعتقدون أن اسم هذا المسجد يُنسب إلى شخص يُدعى إبراهيم القبيسي، وليس إبراهيم النبي.<ref>أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 خبار مكة، الأزرقي، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 أخبار مكة، الفاكهي، ج4، ص17-16]</ref>


كما أفادت كذلك مصادر مثل [[ابن جبير]]<ref>رحلة ابن جبير، ص76.</ref> و<nowiki/>[[ابن بطوطة]]<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص 383.</ref> بوجود مسجد على قمة جبل أبي قبيس فقط دون ذكر اسمه؛ لكنه ذُكر في المصادر المعاصرة باسم مسجد بلال،<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ص125؛ رحلة ابن بطوطة، ج1، پاورقي، ص383؛ الرحلات المغربية والأندلسية، ص456؛ «حج نامه2» علي نقي منزوي، مجلة كاوة، رقم 47 و 48، بهار وتابستان 1352، ص62.</ref> كما قال البعض إنه بعد فتح مكة أذن بلال على جبل أبي قبيس، ثم بنى أحدهم مسجداً على قمة هذا الجبل تخليدا لذكرى بلال.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ص125.</ref>
[[قرآن کریم]] وضعیت پیش از بعثت را با تعبیر «گمراهی آشکار» وصف می‌نماید.<ref>[[سوره جمعه]]، آیه2</ref> از این عصر در منابع اسلامی به روزگار [[جاهلیت]] یاد می‌شود. به گفته [[امام علی(ع)]] انسان‌ها از دیدگاه مذهبی متشتت و پراکنده بودند؛ عده‌ای خدا را به پدیده‌ها تشبیه می‌کردند و شماری دیگر نام‌های ارزشمند و صفات پسندیده را به بت‌ها نسبت می‌دادند.<ref>نهج البلاغه، خطبه1.</ref> رایج‌ترین آیین اعراب، [[بت‌پرستی]] بود و آن چنان میان اعراب هوادار داشت که به سرعت بر شمار بت‌ها افزوده شد و تا 360 بت در [[کعبه]] نصب و نگهداری می‌شدند. بت‌های [[منات|مَنات]]،<ref>الاصنام، ص13.</ref> [[لات]]،<ref>الاصنام، ص16.</ref> [[عزی|عُزَّی]]<ref>تاریخ عرب قبل از اسلام، ص379.</ref> و [[هبل|هُبَل]]<ref>الاصنام، ص27.</ref> جایگاه بالایی نزد [[مشرکان]] داشتند. افزون بر بت‌پرستی، [[یهودیت]]، مسیحیت، و [[ثنویت]] از جمله دین‌های رایج میان اعراب عصر بعثت بود.
==صلاة النبي وشق القمر==
وقد وردت بعض الأخبار عن صلاة النبي (ص) على جبل أبي قبيس،<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 أخبار مكة، الفاكهي، ج4، ص 16]</ref> وقد اعتبر ابن جبير وابن بطوطة في رحلتيهما أن هذا المسجد هو موضع النبي (ص) أثناء [[شق القمر]].<ref>رحلة ابن جبير، ص76؛ رحلة ابن بطوطة، ج1، ص383.</ref>
==رواية ابن بطوطة حول إنارة مسجد بلال==
يشير ابن بطوطة في رحلته عام 725م إلى عادات وتقاليد أهل مكة في الليلة السابعة والعشرين من شهر رمضان والليلة الأولى من شوال، ويقول بأن المكيين يوقدون في هذه الليالي المشاعل والمصابيح في [[المسجد الحرام]] وما حوله وكذلك في مسجد [[جبل أبي قبيس]].<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص 404.</ref>
==تاريخ البناء==
وجاءت الإشارة لهذا المسجد في تاريخ الأزرقي؛ وهو أقدم مصدر في القرن الثالث الهجري.<ref>أخبار مكة، الأزرقي، ج2، ص202.</ref> وبناء على ذلك، اعتبر بعض المؤرخين أن الزمن المحتمل لبناء المسجد هو القرن الأول الهجري.<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 83.</ref>


وأفاد ابن بطوطة أيضاً في القرن الثامن عن إعادة بناء المسجد بأمر من الملك الظاهر المملوكي،<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص 383.</ref> كما ويُذكر أن هذا المسجد أُعيد بناؤه على يد رجل هندي في القرن الثالث عشر للهجرة.<ref>تحصيل المرام، ج1، ص 502.</ref>
=== بشارت به بعثت در ادیان دیگر ===
=== آخر الأخبار عن مسجد بلال ===
بر پایه آیات قرآن، ویژگی‌های پیامبر اسلام در [[عهدین]] (کتاب مقدس مسیحیان) یاد شده بود.<ref>[[سوره صف]]، آیه6؛ سوره بقره، آیه142؛ [[سوره انعام]]، آیه20</ref> از این روی، آن‌ها در ضرورت شناخت و مشاهده این پیامبر الهی مصمم بودند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص117؛ اتحاف الوری، ج1، ص187-190.</ref> کاهنان عرب نیز از بعثت پیامبری در حجاز گزارش می‌دادند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص123؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص286.</ref>
وردت أخبار عن مسجد بلال في كتاب التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم، ويبين هذا الكتاب الذي صدر لأول مرة عام 1385هـ أن هذا المسجد كان موجوداً حتى ذلك الوقت وكذلك كانت تحيط به بيوت كثيرة.<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 84.</ref> ومسجد بلال مهدّم في الوقت الحالي.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.</ref>
==الهوامش==


==آیین حضرت محمد(ص) پیش از بعثت==
درباره دین [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] پیش از بعثت، نظریه‌های گوناگون ارائه شده است؛ شماری بر این باورند که ایشان به هیچ شریعتی پایبند نبوده است.<ref>المعتمد فی اصول الفقه، ج1، ص276؛ سبل الهدی، ج8، ص70-71؛ الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج2، ص148.</ref> عده‌ای دیگر، در این‌باره موضع توقف برگزیده و نظری مشخص نداده‌اند.<ref>الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج2، ص148؛ المنخول، ص319؛ الاحکام، ج4، ص137؛ الذریعه، ج2، ص597؛ الابهاج، ج2، ص275.</ref> برخی نیز بر این باورند که حضرت متعبد به شریعت [[نوح]]،<ref>المنخول، ص318.</ref> [[ابراهیم]]،<ref>مجمع البیان، ج6، ص209.</ref> [[موسی]]،<ref>تفسیر قرطبی، ج16، ص57؛ المستصفی، ج1، ص165.</ref>[[عیسی]] <ref>تفسیر قرطبی، ج16، ص57؛ المنخول، ص319.</ref>یا گروهی از پیامبران <ref>روح المعانی، ج7، ص217.</ref>و یا شریعتی درست اما غیر مشخص بوده‌ است. <ref>تفسیر قرطبی، ج16، ص57.</ref>
گفته شده فرشته وحی پیش از بعثت حضرت محمد، با او سخن می‌گفته است.<ref>حق الیقین، ج1، ص179.</ref> پیامبر اسلام تا چهل سالگی دارای مقام [[نبوت]] بود<ref>بحار الانوار، ج26، ص75؛ ج18، ص278.</ref> و احکام شرعی به او وحی می‌شد و به همان صورت [[خداوند]] را عبادت می‌نمود.<ref>بحار الانوار، ج18، ص278.</ref> هنگامی که در چهل سالگی فرشته وحی را دید، به تبلیغ شریعت جدید موظف شد.<ref>تاریخ الخمیس، ج1، ص254.</ref>
==اهداف بعثت==
قرآن کریم یکی از اهداف بعثت پیامبران را اتمام حجّت خدا بر مردم می‌داند، تا نگويند: رهبر و راهنما نداشتيم و نمى‌دانستيم.<ref>سوره نساء، آیه165؛ من هدی القرآن، ج2، ص257؛ تفسیر نور، ج۲، ص۲۱۳.</ref> بر اساس آیات و روایات، تعلیم و تربیت<ref>سوره جمعه، آیه2</ref> و رفع اختلاف بندگان،<ref>المیزان، ج2، ص131-132.</ref> قضاوت عادلانه میان آنها<ref>المیزان، ج3، ص198.</ref> و آزادی انسان‌ها از چنگ ظالمان<ref>الکافی، ج8، ص386؛ المیزان، ج12، ص243.</ref> از دیگر اهداف و حکمت‌های بعثت انبیاء به شمار می‌رود.
==رویدادهای بعثت پیامبر==
در حدود 40 سال پس از رخداد [[اصحاب فیل]]، پیامبر(ص) از سوی خداوند برای هدایت انسان‌ها مبعوث شد.<ref>امتاع الاسماع، ج1، ص32؛ تاریخ الاسلام، ج1، ص24؛ البدایة و النهایه، ج2، ص321.</ref>بر پایه گزارش مشهور، نخستین [[وحی]] و آغاز بعثت در 40 سالگی<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص22.</ref>و در نقلی دیگر، در 43 سالگی پیامبر بود.<ref>سیره ابن اسحق، ص114.</ref> 
مجموع روایاتی که درباره نخستین وحی به دست آمده، از برخی [[صحابه]] گزارش شده که میان منقولات آن‌ها اختلافاتی وجود دارد. وجه مشترک همه این گزارش‌ها آن است که هنگامی که پیامبر برای [[تحنّث]] و عبادت، در [[غار حرا]] خلوت کرده بود، نخستین وحی الهی با نزول چند آیه از قرآن کریم آغاز شد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص154؛ تاریخ طبری، ج2، ص48-49.</ref> <ref>تاریخ طبری، ج2، ص47.</ref><ref>انساب الاشراف، ج1، ص104-105.</ref>در برخی روایت‌ها گزارش شده که نخستین مرحله از این ارتباط با غیب، دیدن رویاهای صادق پیش از مبعوث شدن به پیامبری بود.<ref>صحیح البخاری، ج1، ص3.</ref>
=== روز بعثت ===
[[پرونده:غار حراء.png|200px|thumb|غار حراء]]
بیشتر [[امامیه]]، 27 [[رجب]]<ref>بحار الانوار، ج18، ص190؛ الصحیح من سیرة النبی، ج2، ص64-65.</ref> و [[اهل سنت]] 17 ماه مبارک [[رمضان]]<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص158؛ الطبقات، ج1، ص193-194.</ref> را روز مبعث می‌دانند. گفته شده مبعث پیامبر اسلام نخستین رخداد مهم در تاریخ مسلمانان بود و [[عمر|عُمَر]] پیشنهاد داد که مبدأ تاریخ مسلمانان قرار گیرد؛ ولی این امر تحقق نیافت و با پیشنهاد علی(ع) هجرت رسول خدا به عنوان مبدأ تاریخ مسلمانان قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص145.</ref>
==نخستین آیات نازل شده==
آورده‌اند که پنج آیه نخست [[سوره علق]]، نخستین آیاتی بوده که بر پیامبر نازل شده است.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص155؛ تفسیر قمی، ج2، ص428.</ref> برخی دیگر آیات [[سوره مدثر]]<ref>صحیح البخاری، ج6، ص74؛ الاوائل، ص43.</ref>یا [[سوره فاتحة الکتاب]]<ref>الکشاف، ج4، ص270؛ مجمع البیان، ج10، ص398؛ الاتقان، ج1، ص77.</ref> را نخستین آیات نازل شده بر پیامبر دانسته‌اند.
==نخستین ایمان‌آورندگان==
با نزول نخستین آیات از پیام وحی، پیامبر رسالت خویش را آغاز نمود. همسر رسول خدا، [[حضرت خدیجه (س)|خدیجه بنت خویلد اسدی]]، نخستین فرد از زنان است که مسلمان شد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص23.</ref> در این زمینه، اختلاف نظری میان تاریخ‌نویسان نیست؛<ref>السیرة الحلبیه، ج1، ص382.</ref> بر پایه دیدگاه مشهور شیعیان و اهل سنت، نخستین مرد مسلمان [[حضرت علی(ع)]] بود.<ref>الغدیر، ج3، ص95؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص162.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = https://hzrc.ac.ir/post/7903/%d8%a8%d8%b9%d8%ab%d8%aa
| عنوان = بعثت
| نویسنده = حسن رضایی
}}
* '''الابهاج فی شرح المنهاج''': تقی الدین السبکی (م. 756ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1404ق.
* '''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.) ، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
* '''الاتقان''': السیوطی (م. 911ق.) ، به کوشش سعید، لبنان، دار الفکر، 1416ق.
* '''الاصنام (تنکیس الاصنام) ''': هشام بن محمد کلبی (م. 204ق.) ، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
* '''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.) ، قم، البعثه، 1417ق.
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
* '''الاوائل''': الطبرانی (م. 310ق.) ، به کوشش شکور، بیروت، دار الفرقان، 1403ق.
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
* '''تاریخ الخمیس''': حسین الدیار بکری (م. 966ق.) ، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک) ''': الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
* '''تاریخ عرب قبل از اسلام''': عبدالعزیز سالم، ترجمه صدری‌نیا، تهران، علمی و فرهنگی، 1380ش.
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.) ، بیروت، دار صادر، 1415ق.
* '''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش.
* '''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم) ''': ابن کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
* '''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. 606ق.) ، قم، دفتر تبلیغات، 1413ق.
* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن) ''': القرطبی (م. 671ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
* '''تفسیر نور''': محسن قرائتی، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. 345ق.) ، بیروت، دار صعب.
* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''حق الیقین''': الشبّر (م. 1242ق.) ، تهران، اعلمی، عرفان، 1352ق.
* '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.
* '''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م. 1044ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1400ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.) ، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن‏کثیر (م. 774ق.) ، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق.
* '''سیرة ابن اسحق (السیر و المغازی) ''': ابن اسحق (م. 151ق.) ، به کوشش محمد حمید الله‏، معهد الدراسات و الابحاث.
* '''الشفاء بتعریف حقوق المصطفی(ص)''': قاضی عیاض (م. 544ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
* '''العدة فی اصول الفقه''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش انصاری قمی، قم، ستاره، 1417ق.
* '''العین''': خلیل (م. 175ق.) ، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق.
* '''الغدیر''': الامینی (م. 1390ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.
* '''فرهنگ شیعه''': پژوهشکده تحقیقات اسلامی، محمد خطیبی کوشک و دیگران، قم، زمزم هدایت، 1385ش.
* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
* '''الکشاف''': الزمخشری (م. 538ق.) ، مصطفی البابی، 1385ق.
* '''کنز الدقائق''': المشهدی (م. 1125ق.) ، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق.


==المصادر ==
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق.


*'''أخبار مكة في قديم الدهر و حديثه'''، محمد بن إسحاق الفاكهي، أبو عبد الله محمد بن إسحاق الفاكهي، تصحيح عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
* '''المستصفی''': الغزالی (م. 505ق.) ، به کوشش محمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.


*'''أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبد الله، تصحيح: رشدي صالح ملحس، بيروت:دار الأندلس، 1416هـ.
* '''المعتمد فی اصول الفقه''': ابوالحسن البصری المعتزلی (م. 436ق.) ، به کوشش المیس، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1403ق.


*'''التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم'''، محمد طاهر، كردي، بيروت: دارالخضر، الطبعة الأولى، 1420هـ.
* '''مفردات''': الراغب (م. 425ق.) ، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.


*'''رحلة ابن بطوطة'''، محمد بن عبد الله ابن بطوطة، تصحيح:عبد الهادي تازي، الرياض:أكاديمية المملكة المغربية 1417هـ.
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، 1422ق.


*'''رحلة ابن جبير'''، محمد بن أحمد، بيروت: دار ومكتبة الهلال، الطبعة الأولى.
* '''من هدی القرآن''': سید محمد تقی مدرسی، تهران، دار محبی الحسین (علیه‌السّلام)،  1419ق.


*'''الرحلات المغربية والأندلسية'''، عواطف محمد يوسف نواب، الرياض:مكتبة الملك فهد الوطنية، 1417هـ.
* '''المنخول''': الغزالی (م. 505ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الفکر المعاصر، 1419ق.


*'''تحصيل المرام في أخبار البيت الحرام'''، محمد بن أحمد المالكي المكي، تصحيح: عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
* '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.) ، بیروت، اعلمی، 1393ق.


*'''آثار إسلامي مكة ومدينة'''، رسول جعفريان، طهران: مشعر، 1381ش.
* '''نهج البلاغه (شرح عبده) ''': قم، دار الذخائر، 1412ق.
{{پایان}}
{{اسلام}}
{{پیامبر اسلام}}
{{مناسبت‌های شیعه}}


*'''پنجاه سفرنامة حج قاجاري'''، رسول جعفريان، طهران: نشر علم، 1389ش.
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:وقایع صدر اسلام]]
[[رده:پیامبر اسلام(ص)]]