مستخدم:A.Zaidan/الملعب 1
مسجد ذُباب، که به نام‌های مسجد قرین و مسجد الرایه هم نامیده می‌شود؛ مسجدی است که در شمال شهر مدينه و بر فراز كوه ذباب، واقع شده است.
مسجد ذُباب، ويطلق عليه اسما مسجد القرين ومسجد الراية أيضاً؛ حيث يقع على قمة جبل ذُباب شمالي المدينة المنورة.
نُصبت للنبي (ص) أثناء معركة الأحزاب خيمة على جبل ذُباب وصلى فيها. وبعد ذلك بنى المسلمون مسجد ذُباب في هذا المكان تخليداً لمُصلّى النبي (ص).
الموقع
يقع مسجد ذُباب في الشمال الغربي من المسجد النبوي،[١] وعلى قمة جبل ذُباب الصغير، على الجانب الأيمن من شارع عثمان بن عفان،[٢] ويقع هذا الجبل شرق جبل سَلْع بالقرب من ثنية الوداع.[٣]
خلفية تاريخية
أثناء حفر الخندق حول المدينة المنورة في السنة الخامسة للهجرة ضمن مجريات معركة الأحزاب، نصبت خيمة للنبي (ص) في هذا المكان لتخفيف التعب عنه وللإشراف على حفر الخندق، وقد قام النبي (ص) بالصلاة هناك.[٤]
الأسماء
يقال أن سبب تسمية الجبل والمسجد باسم "ذُباب" نسبة إلى رجل يمني صلبه مروان بن الحكم أعلى هذه الشاهقة.[٥]
كما له أسماء أخرى هي "مسجد القرين"[٦] و"مسجد الراية". ويبدو أن سبب التسمية الثانية هو أن عَلَماً (رايةً) قد رُفع للموالي في هذا المكان في وقعة الحرة (63هـ).[٧] وربما يرجع هذا الاسم أيضاً إلى رفع راية الإسلام على هذا الجبل أثناء غزوة الخندق.[٨]
تاريخ البناء
من المحتمل أن هذا المسجد بني لأول مرة في عهد إمارة عمر بن عبد العزيز على المدينة المنورة.[٩] وتم تدمير مبناه في فترة ما قبل القرن التاسع للهجرة، ثم أعيد بناؤه حوالي عام 845هـ على يد الأمير جانبك النيروزي.[١٠]
عبدالقدوس انصاری (متوفی1403ه / 1983م) این مسجد را در پایان سده چهاردهم قمری دیده و طول و عرض بنا 4 متر و ارتفاع آن 6 متر دانسته و معتقد است که بنای سنگی مسجد شبیه بنای آن در قرن نهم بوده است.[١٠]شنقیطی(۱۳۹۳ ه/ ۱۹۷۳ م) نیز این مسجد را در سال 1405 بنایی با سنگ‌های سبک قدیمی توصیف کرده است. به گفته او مسجد فقط دارای اتاق اصلی و حیاطی بدون درب بوده است.[١١]
ورأى عبد القدوس الأنصاري (توفي 1403هـ/1983م) هذا المسجد في نهاية القرن الرابع عشر القمري فوجد طول وعرض البناء 4 أمتار وارتفاعه 6 أمتار، ويعتقد أن البناء الحجري وكان المسجد يشبه بنائه في القرن التاسع. كما وصف الشنقيطي (1393هـ/1973م) هذا المسجد بأنه بناء بالحجارة القديمة في عام 1405م. ووفقا له، كان المسجد يحتوي فقط على غرفة رئيسية وفناء بدون باب
الیاس عبدالغنی در 1418 قمری/1997 میلادی داخل و خارج بنا را گچ‌کاری شده و دارای مصلی الصاقی مسقفی که فضای مسجد را بزرگتر کرده، توصیف نموده و نمازهای پنج گانه را در آن دائر دانسته.[١] کعکی پژوهشگر معاصر مدینه در کتابش که در سال ۲۰۱۱ منتشر شده اطلاع می‌دهد که مسجد همچنان به همان شکلی است که انصاری توصیف کرده است. با این حال کعکی از بازسازی مسجد در دوران آل سعود خبر داده است.[١٢]
إلياس عبد الغني عام 1418/1997م قام بتجصيص المبنى من الداخل والخارج وكان به قاعة للصلاة مسقوفة توسعت مساحة المسجد وتوصف الصلوات الخمس في تلك الدائرة. ويذكر كعكي، وهو باحث معاصر في المدينة المنورة، في كتابه الصادر عام 2011، أن المسجد لا يزال على الشكل نفسه الذي وصفه الأنصاري. ومع ذلك، فقد أبلغ كعكي عن إعادة بناء المسجد في عهد آل سعود
الوضع الحالي
مسجد یاد شده، روی کوه کوچکی است که در حال حاضر به «جبل‌الرایه» شهرت دارد[١٣]؛ ورودی مسجد از طرف قبله و جنوب می‌باشد.[١٤]مسجد ظاهری ساده داشته و مأذنه و آیات برجسته یا نقوشی در داخل و خارج خود ندارد.[١٥]
در حال حاضر ظاهر مسجد در یک عملیات بازسازی در اواخر سال 2022، از حالت سفید رنگ به حالت سنگی سبک قدیمی بازگشت داشته و در اواخر 2023 خانه‌های اطراف مسجد تخریب شده است.قالب:نیازمند منبع
معرض الصور
تصاویر مسجد، در سال 2021 (زمان به وجود آمدن این ظاهر سفیدرنگ مسجد، مشخص نمی‌باشد).
-
محیط بیرونی مسجد با دیوارهای سفید و رنگ بندی سفید
-
تصویر محیط داخلی مسجد + محدوده محراب
-
بخش عمومی مصلای مسجد که به بخش اصلی ملحق شده
-
نمای خارجی مسجد به پیوست خانه‌های اطراف و معبر عمومی
-
محدوده اصلی و قدیمی مسجد با طول و عرض حدودا 4متر+ نمایی از سقف
تصاویر مسجد، پس از بازسازی سال 2022
-
ورودی مسجد
-
بازگشت ظاهر دیوارها و طاقهای مسجد به چهره پیشین و کهن خود
-
فضای عمومی مسجد
-
حضور نمازگزاران در مسجد
-
نمایی از محراب و بخش اصلی قدیمی مسجد
تصاویر سال 2024، پس از تخریب خانه‌های اطراف مسجد
-
تصاویر از دور محدوده مسجد هنگام عملیات شهردرای مدینه
-
دیوار پشتی مسجد در میانه عملیات شهرداری
-
نمای مسجد پس از تخریب خانه های اطراف
-
نمای دور مسجد پس از عملیات بهسازی که فقط ساختمان مسجد باقی مانده است
-
تصویر کنونی مسجد پس از تسطیح زمین‌های اطراف
تصاویر قدیمی ساختمان مسجد
الهوامش
- ↑ ١٫٠ ١٫١ المساجد الأثرية، ص80
- ↑ معالم المدينة المنورة بين العمارة والتاريخ، ج 4، المجلد2، ص 160و164
- ↑ الرحلة العياشية، ج1، ص396
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 201
- ↑ تاريخ مدينة ابن شبة، ص74
- ↑ مساجد الاثریة، ص80
- ↑ وفاء الوفا، ج3، ص204
- ↑ الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص71
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص202
- ↑ ١٠٫٠ ١٠٫١ آثار المدينة المنورة، ص129
- ↑ الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص172
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص 166
- ↑ تاریخ المعالم المدینه المنورة قدیما و حدیثا، ص184
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص168
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص172
المصادر
- الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢.
- المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدينة المنورة، عبدالعزيز الكعكى، مدينه، ١٩٩٩ م.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- آثار المدینة المنورة، عبدالقدوس الانصاری، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة الثالثة، 1393هجری.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- تاریخ مدینه منوره، ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، و صابری، حسین. ۱۳۸۰. ۱ ج. تهران - ایران: نشر مشعر.
- الرحلة العیاشیة، ابوسالم عبدالله بن محمد عیاشی، دارالسویدی للنشر و التوزیع، طبعة الاولی، 2006.
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.