الفرق بين المراجعتين لصفحة: «مستخدم:Ay.Zaidan/الملعب الأول»

من ويكي‌حج
لا ملخص تعديل
لا ملخص تعديل
 
(١ مراجعات متوسطة بواسطة نفس المستخدم غير معروضة)
سطر ١: سطر ١:
بسم الله الرحمن الرحيم
{{جعبه اطلاعات بنا
| عنوان = مسجد بلال
| تصویر = مسجد بلال-1-.jpg|File.png|270px|thumb|left
| اندازه تصویر =
| پیوند تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام‌های دیگر = مسجد حضرت ابراهیم/ مسجد ابراهیم ابوقبیسی
| مکان = مکه
| کاربری =
| بزرگداشت نزد =
| وابسته به دین/مذهب = اسلام
| باورها =
| آیین‌ها =
| احکام =
| زیارت کنندگان =
| بازدیدکنندگان =
| زمان پایه‌گذاری =
| بنیانگذار =
| رویدادها =
| بازسازی‌ها =
| بازسازی کنندگان = ملک ظاهر مملوکی/ مردی هندی در قرن 13 هجری
| بخش‌های از میان رفته =
| ویژگی‌های تاریخی =
| متولیان =
| مساحت =
| طول =
| عرض =
| ارتفاع =
| وضعیت بنا = تخریب شده
| گنجایش =
| امکانات =
| بخش‌های بنا =
| معمار =
| سبک =
| ویژگی‌ها =
| گنبدها =
| مناره‌ها =
| درها =
| رواق‌ها =
| صحن‌ها =
| ایوان‌ها =
| گرداننده =
| نهاد وابسته =
| نهاد نگهدارنده =
| مدیر =
| روحانی =
| نهادهای زیر مجموعه =
| ثبت در =
| شماره ثبت =
| تاریخ ثبت =
| وبگاه =
| عرض جغرافیایی = 21.429949951348185
| طول جغرافیایی = 39.822059900000006
}}
'''مسجد بلال بن رَباح''' منسوب به [[بلال]] و بر فراز [[کوه ابوقبیس]] در [[مکه]] بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های [[دولت سعودی]] بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.


https://wikihaj.com/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AD_(%D9%85%DA%A9%D9%87)  
از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم پیامبر]] و دیگری ابراهیم ابوقبیسی. منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را [[اذان]] گفتن بلال در این محل دانسته‌اند. برخی منابع نیز این مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] به‌هنگام [[شق‌القمر]] دانسته‌اند.


'''مسجد بلال بن رَباح''' هو مسجد منسوب لـ<nowiki/>[[بلال الحبشي|بلال]] وكان يقع على قمة [[جبل أبي قبيس]] في [[مكة المكرمة]]، والذي تم تدميره ضمن مخطط التوسعة الجديد وبناء قصور [[الحكومة السعودية]] على قمة هذا الجبل.
==مکان مسجد==


وقد ورد ذكر هذا المسجد في المصادر القديمة في القرنين الثاني والثالث، وكان يسمّى مسجد إبراهيم، وقد ورد في هذه المصادر قولان مشهوران حول اسم إبراهيم، أحدهما هو [[النبي إبراهيم (ع)|النبي إبراهيم]] والآخر هو إبراهيم أبو قبيسي. وقد ذكرت المصادر المعاصرة شهرته باسم بلال.
مسجد بلال بر فراز [[کوه ابوقبیس]] قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشته<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84</ref> اما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان [[دولت سعودی]] بر فراز [[کوه ابوقبیس]] ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>


وقد اعتبر البعض أن سبب تسمية هذا الاسم بإقامة بلال [[الأذان]] في هذا المكان، كما تعتبر بعض المصادر أن هذا المسجد الواقع على جبل أبي قبيس هو محل [[النبي محمد (ص)|النبي]] أثناء معجزة [[معجزة شق القمر|شق القمر]].
==مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟==
نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]](ع) مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref> اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref>


==مكان المسجد==
سفرنامه‌نویسانی مانند [[ابن جبیر]]<ref>رحله ابن جبیر، ص76</ref> و [[ابن بطوطه]]<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.</ref> همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از [[فتح مکه]]، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر فراز این کوه ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.</ref>
كان يقع مسجد بلال على قمة [[جبل أبي قبيس]] وتبلغ مساحته حوالي مائة متر مربع.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص151.</ref> وكان هذا المسجد موجوداً حتى القرن الهجري الرابع عشر.<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 84.</ref> لكن وضمن مخطط التطوير الجديد وبناء قصور الضيافة على قمة [[جبل أبي قبيس]] لضيوف [[الدولة السعودية]] تم هدمه ولم يعد له أي أثر حالياً ولم يتبق إلا صورته.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.</ref>


==مسجد إبراهيم أم بلال؟==
==نماز پیامبر و شق‌القمر==
كان الاسم القديم لمسجد بلال مسجد إبراهيم، وقد ذكرته المصادر القديمة بهذا الاسم. وبحسب مؤرخا مكة في القرن القمري الثالث، الأزرقي (وفاة 250هـ) والفقهي (وفاة 272هـ)، وبحسب رواية شائعة بين أهل مكة، فإن النبي إبراهيم أذّن في الناس بالحج من أعلى هذا الجبل،<ref>أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 خبار مكة، الأزرقي، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 أخبار مكة، الفاكهي، ج4، ص17-16].</ref> لكن بعض المكيين أيضاً يعتقدون أن اسم هذا المسجد يُنسب إلى شخص يُدعى إبراهيم القبيسي، وليس إبراهيم النبي.<ref>أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 خبار مكة، الأزرقي، ج2، ص201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 أخبار مكة، الفاكهي، ج4، ص17-16].</ref>
برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16]</ref> ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام [[شق القمر]] دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383</ref>


كما أوردت كذلك مصادر مثل [[ابن جبير وابن طوطة|ابن جبير]]<ref>رحلة ابن جبير، ص76</ref> [[ابن جبير وابن بطوطة|وابن بطوطة]]<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص 383</ref> وجود مسجد على قمة جبل أبي قبيس فقط، دون ذكر الاسم؛ لكنه ذكر في المصادر المعاصرة باسم مسجد بلال،<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ص125؛ رحلة ابن بطوطة، ج1، پاورقي، ص383؛ الرحلات المغربية و الأندلسية، ص456؛ «حج نامه2» علي نقي منزوي، مجلة كاوة، رقم 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.</ref> كما قال البعض إنه بعد فتح مكة أذن بلال على جبل أبي قبيس، ثم بنى أحدهم مسجداً على قمة هذا الجبل تخليدا لذكرى بلال.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.</ref>
==گزارش ابن بطوطه از چراغانی مسجد بلال==
==صلاة النبي وشق القمر==
[[ابن بطوطه]] در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در [[مسجدالحرام]] و اطراف آن و نیز در مسجد [[کوه ابوقبیس]] مشعل و چراغ روشن می‌کنند.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404</ref>
وقد وردت بعض الأخبار حول صلاة النبي (ص) على [[جبل أبي قبيس]]،<ref>أ[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 خبار مكة، الفاكهي، ج4، ص 16].</ref> وقد اعتبر ابن جبير وابن بطوطة في كتب رحلاتهما أن هذا المسجد هو موقع النبي (ص) أثناء [[شق القمر]].<ref>رحلة ابن جبير، ص76؛ رحلة ابن بطوطة، ج1، ص383.</ref>
==رواية ابن بطوطة حول إنارة مسجد بلال==
يشير ابن بطوطة في رحلته عام 725م إلى عادات وتقاليد أهل مكة في الليلة السابعة والعشرين من رمضان والليلة الأولى من شوال، ويقول بأن المكيين يوقدون في هذه الليالي المشاعل والمصابيح في [[المسجد الحرام]] وما حوله وكذلك في مسجد [[جبل أبي قبيس]].<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص 404</ref>
==تاريخ البناء==
وجاءت الإشارة لهذا المسجد في تاريخ الأزرقي؛ وهو أقدم مصدر في [[القرن الثالث الهجري]].<ref>أخبار مكة، الأزرقي، ج2، ص 202.</ref> وبناء على ذلك، اعتبر بعض المؤرخين أن الزمن المحتمل لبناء المسجد هو [[القرن الأول الهجري]].<ref>التاريخ القويم، ج5، ص83.</ref>


وأفاد ابن بطوطة أيضاً في القرن الثامن عن إعادة بناء المسجد بأمر من [[الملك الظاهر المملوكي]]،<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص383.</ref> كما ويُذكر أن هذا المسجد أُعيد بناؤه على يد رجل هندي في [[القرن الثالث عشر للهجرة]].<ref>تحصيل المرام، ج1، ص502.</ref>
==تاریخچه بنا==
=== آخر الأخبار عن مسجد بلال ===
[[اخبار مکه (ازرقی)|تاریخ ازرقی]] قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.<ref>اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202</ref> بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.<ref>تاریخ القویم، ج5، ص 83</ref>  
وردت أخبار عن مسجد بلال في كتاب [[التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم|التاريخ القويم]]، ويُبين هذا الكتاب الذي صدر لأول مرة عام 1385هـ أن هذا المسجد كان موجوداً حتى ذلك الوقت وكذلك كانت تحيط به بيوت كثيرة،<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 84.</ref> ومسجد بلال مهدّم حاليّاً.<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص151.</ref>


==معرض الصور==
همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> منابع از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص 502</ref>
 
=== گزارش سفرنامه‌های ایرانیان ===
برخی [[شیعه|شیعیان]] ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به [[مکه]] رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.</ref> میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ قمری به [[حج]] رفته، تصریح کرده است که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، [[محراب]] و [[گلدسته|مأذنه‌ای]] ساخته‌اند.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.</ref> حاج ایازخان قشقایی در سفر حج سال ۱۳۴۱ق/۱۳۰۱ش، از وجود بقعه‌ای با دو [[گلدسته]] بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹</ref>
 
=== آخرین‌گزارش‌ها از مسجد بلال ===
گزارشی از مسجد بلال در کتاب [[التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم|تاریخ القویم]] نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84.</ref> مسجد بلال اکنون تخریب شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>
 
==گالری==
<gallery>
<gallery>
پرونده:مسجد بلال.jpg|مسجد بلال در مکه
پرونده:مسجد بلال.jpg|مسجد بلال در مکه
سطر ٣٦: سطر ٩٢:
</gallery>
</gallery>


==مواضيع ذات صلة==
==جستارهای وابسته==
*[[جبل أبي قبيس|'''جبل أبي قبيس''']]
*[[کوه ابوقبیس|'''کوه ابوقبیس''']]
*'''[[بلال بن رباح]]'''
*'''[[بلال بن رباح]]'''
==پانویس==
==پانویس==


سطر ٤٨: سطر ١٠٣:
{{منابع}}
{{منابع}}


*'''أخبار مكة في قديم الدهر وحديثه'''، محمد بن اسحاق الفاكهي، أبو عبد الله محمد بن اسحاق الفاكهي، تصحيح عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
*'''اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمدبن اسحاق فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاکهی، تصحیح عبدالملک بن دهیش، مکه: مکتبه الاسدی، 1424ق.
 
*'''اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار'''، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق
 
*'''التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم'''، محمدطاهر، کردی، بیروت:دارالخضر، چاپ اول، 1420ق


*'''أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبد الله، تصحيح: رشدي صالح ملحس، بيروت:دار الأندلس، 1416هـ.
*'''الرحله ابن بطوطه'''، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق


*'''التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم'''، محمد طاهر، كردي، بيروت: دارالخضر، الطبعة الأولى، 1420هـ.
*'''الرحله ابن جبیر'''، محمدبن احمد، بیروت: دار و مکتبه الهلال، چاپ اول


*'''رحلة ابن بطوطة'''، محمد بن عبد الله ابن بطوطة، تصحيح:عبد الهادي تازي، الرياض:أكاديمية المملكة المغربية 1417هـ.
*'''الرحلات المغربیه و الاندلسیه'''، عواطف محمد یوسف نواب، ریاض:مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1417


*'''رحلة ابن جبير'''، محمد بن أحمد، بيروت: دار ومكتبة الهلال، الطبعة الأولى.
*'''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام'''، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.


*'''الرحلات المغربية والأندلسية'''، عواطف محمد يوسف نواب، الرياض:مكتبة الملك فهد الوطنية، 1417هـ.
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381


*'''تحصيل المرام في أخبار البيت الحرام'''، محمد بن أحمد المالكي المكي، تصحيح: عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
*'''پنجاه سفرنامه حج قاجاری'''، رسول جعفریان، تهران: نشر علم، ۱۳۸۹ش.


*'''آثار إسلامي مكة ومدينة'''، رسول جعفريان، طهران: مشعر، 1381ش.
{{پایان}}
{{مساجد}}


*'''پنجاه سفرنامة حج قاجاري'''، رسول جعفريان، طهران: نشر علم، 1389ش.
[[رده:مسجدهای مکه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Bilal b. Rabah Mosque]]

المراجعة الحالية بتاريخ ١٠:٥٢، ٢٨ يوليو ٢٠٢٤

قالب:جعبه اطلاعات بنا مسجد بلال بن رَباح منسوب به بلال و بر فراز کوه ابوقبیس در مکه بوده که در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌های دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس تخریب گردیده است.

از این مسجد در منابع قدیم‌تر در قرون دوم و سوم یاد شده و نام آن را مسجد ابراهیم گفته‌اند. در این منابع دو قول مشهور درباره نام ابراهیم ذکر شده شده یکی ابراهیم پیامبر و دیگری ابراهیم ابوقبیسی. منابع معاصر شهرت آن به نام بلال را گزارش کرده‌اند. عده‌ای علت این نام‌گذاری را اذان گفتن بلال در این محل دانسته‌اند. برخی منابع نیز این مسجد بالای کوه ابوقبیس را جایگاه پیامبر به‌هنگام شق‌القمر دانسته‌اند.

مکان مسجد

مسجد بلال بر فراز کوه ابوقبیس قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.[١]این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشته[٢] اما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.[٣]

مسجد ابراهیم یا مسجد بلال؟

نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، حضرت ابراهیم(ع) مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛[٤] اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.[٥]

سفرنامه‌نویسانی مانند ابن جبیر[٦] و ابن بطوطه[٧] نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.[٨] همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از فتح مکه، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر فراز این کوه ساخت.[٩]

نماز پیامبر و شق‌القمر

برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.[١٠] ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام شق القمر دانسته‌اند.[١١]

گزارش ابن بطوطه از چراغانی مسجد بلال

ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در مسجدالحرام و اطراف آن و نیز در مسجد کوه ابوقبیس مشعل و چراغ روشن می‌کنند.[١٢]

تاریخچه بنا

تاریخ ازرقی قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.[١٣] بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.[١٤]

همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.[١٥] منابع از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.[١٦]

گزارش سفرنامه‌های ایرانیان

برخی شیعیان ایرانی که پیش از تخریب مسجد بلال به مکه رفته‌اند، گزارش‌هایی از آن نقل کرده‌اند.[١٧] میرزا داود حسینی که در سال ۱۳۲۲ قمری به حج رفته، تصریح کرده است که بالای کوه ابوقبیس، جایی که پیامبر مردم را به توحید فراخواند، محراب و مأذنه‌ای ساخته‌اند.[١٨] حاج ایازخان قشقایی در سفر حج سال ۱۳۴۱ق/۱۳۰۱ش، از وجود بقعه‌ای با دو گلدسته بر این کوه خبر داده، اما نام آن را نیاورده است.[١٩]

آخرین‌گزارش‌ها از مسجد بلال

گزارشی از مسجد بلال در کتاب تاریخ القویم نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.[٢٠] مسجد بلال اکنون تخریب شده است.[٢١]

گالری

جستارهای وابسته

پانویس

  1. آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.
  2. التاریخ القویم، ج5، ص 84
  3. آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.
  4. اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16
  5. اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16
  6. رحله ابن جبیر، ص76
  7. رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
  8. آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.
  9. آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.
  10. اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16
  11. رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383
  12. رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404
  13. اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202
  14. تاریخ القویم، ج5، ص 83
  15. رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
  16. تحصیل المرام، ج1، ص 502
  17. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص۷۶۶.
  18. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۷، ص۵۴۵.
  19. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج۸، ص۴۱۹
  20. التاریخ القویم، ج5، ص 84.
  21. آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.

منابع

قالب:منابع

  • اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، محمدبن اسحاق فاکهی، ابوعبدالله محمد بن اسحاق الفاکهی، تصحیح عبدالملک بن دهیش، مکه: مکتبه الاسدی، 1424ق.
  • اخبار مکه و ما جا فیها من الاثار، محمد بن عبدالله، مصحح:رشدی صالح ملحس، بیروت:دارالاندلس، 1416ق
  • التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمدطاهر، کردی، بیروت:دارالخضر، چاپ اول، 1420ق
  • الرحله ابن بطوطه، محمدبن عبدالله ابن بطوطه، مصحح:عبدالهادی تازی، ریاض:اکادیمیه المملکه المغربیه، 1417ق
  • الرحله ابن جبیر، محمدبن احمد، بیروت: دار و مکتبه الهلال، چاپ اول
  • الرحلات المغربیه و الاندلسیه، عواطف محمد یوسف نواب، ریاض:مکتبه الملک فهد الوطنیه، 1417
  • تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام، محمدبن احمد مالکی مکی، مصحح: عبدالملک ابن دهیش، مکه:مکتبه الاسدی، 1424ق.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران:مشعر، 1381
  • پنجاه سفرنامه حج قاجاری، رسول جعفریان، تهران: نشر علم، ۱۳۸۹ش.

قالب:مساجد

رده:مسجدهای مکه رده:مکان‌های تاریخی مکه رده:مقاله‌های تکمیل‌شده