الفرق بين المراجعتين لصفحة: «مستخدم:A.Zaidan/الملعب 1»

المراجعة الحالية بتاريخ ١٧:٠٢، ٢٦ يوليو ٢٠٢٤

https://wikihaj.com/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AD_(%D9%85%DA%A9%D9%87)

مسجد بلال بن رَباح هو مسجد منسوب لـبلال وكان يقع على قمة جبل أبي قبيس في مكة المكرمة، والذي تم تدميره ضمن مخطط التوسعة الجديد وبناء قصور الحكومة السعودية على قمة هذا الجبل.

وقد ورد ذكر هذا المسجد في المصادر القديمة في القرنين الثاني والثالث، وكان يسمّى مسجد إبراهيم، وقد ورد في هذه المصادر قولان مشهوران حول اسم إبراهيم، أحدهما هو النبي إبراهيم والآخر هو إبراهيم أبو قبيسي. وقد ذكرت المصادر المعاصرة شهرته باسم بلال.

وقد اعتبر البعض أن سبب تسمية هذا الاسم بإقامة بلال الأذان في هذا المكان، كما تعتبر بعض المصادر أن هذا المسجد الواقع على جبل أبي قبيس هو محل النبي أثناء معجزة شق القمر.

مكان المسجد

كان يقع مسجد بلال على قمة جبل أبي قبيس وتبلغ مساحته حوالي مائة متر مربع.^[١] وكان هذا المسجد موجوداً حتى القرن الهجري الرابع عشر.^[٢] لكن وضمن مخطط التطوير الجديد وبناء قصور الضيافة على قمة جبل أبي قبيس لضيوف الدولة السعوديةتم هدمه ولم يعد له أي أثر حالياً ولم يتبق إلا صورته^[٣]

مسجد بلال بر فراز کوه ابوقبیس قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشتهاما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان دولت سعودی بر فراز کوه ابوقبیس ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.

مسجد إبراهيم أم بلال؟

كان الاسم القديم لمسجد بلال مسجد إبراهيم، وقد ذكرته المصادر القديمة بهذا الاسم. وبحسب مؤرخا مكة في القرن القمري الثالث، الأزرقي (وفاة 250هـ) والفقهي (وفاة 272هـ)، وبحسب رواية شائعة بين أهل مكة، فإن النبي إبراهيم أذّن في الناس بالحج من أعلى هذا الجبل، لكن بعض المكيين أيضاً يعتقدون أن اسم هذا المسجد يُنسب إلى شخص يُدعى إبراهيم القبيسي، وليس إبراهيم النبي.

نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، حضرت ابراهیم مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛^[٤] اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.^[٥] كما أوردت كذلك مصادر مثل ابن جبير وابن طوطة وجود مسجد على قمة جبل أبي قبيس فقط، دون ذكر الاسم؛ لكنه ذكر في المصادر المعاصرة باسم مسجد بلال، كما قال البعض إنه بعد فتح مكة أذن بلال على جبل أبي قبيس، ثم بنى أحدهم مسجدا على قمة هذا الجبل تخليدا لذكرى بلال.

منابعی مانند ابن جبیر^[٦] و ابن بطوطه^[٧] نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.^[٨] همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از فتح مکه، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر بالای این کوه ساخت.^[٩]

صلاة النبي وشق القمر

وقد وردت بعض الأخبار حول صلاة النبي (ص) على جبل أبي قبيس، وقد اعتبر ابن جبير وابن بطوطة في رحلاتهما أن هذا المسجد هو موقع النبي (ص) أثناء شق القمر.

برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.^[١٠] ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام شق القمر دانسته‌اند.^[١١]

رواية ابن بطوطة حول إنارة مسجد بلال

يشير ابن بطوطة في رحلته عام 725م إلى عادات وتقاليد أهل مكة في الليلة السابعة والعشرين من رمضان والليلة الأولى من شوال، ويقول بأن المكيين يوقدون في هذه الليالي المشاعل والمصابيح في المسجد الحرام وما حوله وكذلك في مسجد جبل أبي قبيس.

ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در مسجدالحرام و اطراف آن و نیز در مسجد کوه ابوقبیس مشعل و چراغ روشن می‌کنند .^[١٢]

تاريخ البناء

وجاءت الإشارة لهذا المسجد في تاريخ الأزرقي؛ وهو أقدم مصدر في القرن الثالث الهجري. وبناء على ذلك، اعتبر بعض المؤرخين أن الزمن المحتمل لبناء المسجد هو القرن الأول الهجري. وأفاد ابن بطوطة أيضاً في القرن الثامن عن إعادة بناء المسجد بأمر من الملك الظاهر المملوكي، كما ويُذكر أن هذا المسجد أُعيد بناؤه على يد رجل هندي في القرن الثالث عشر للهجرة.

تاریخ ازرقی قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.^[١٣] بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.^[١٤]

همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.^[١٥] از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.^[١٦]

آخر الأخبار عن مسجد بلال

وردت أخبار عن مسجد بلال في كتاب التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم، ويبين هذا الكتاب الذي صدر لأول مرة عام 1385هـ أن هذا المسجد كان موجوداً حتى ذلك الوقت وكذلك كانت تحيط به بيوت كثيرة.

گزارشی از مسجد بلال در کتاب تاریخ القویم نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.^[١٧] مسجد بلال اکنون تخریب شده است.^[١٨]

معرض الصور

مسجد بلال در مکه

مسجد بلال در مکه
مسجد بلال در مکه

مسجد بلال در مکه
مسجد بلال در مکه

مسجد بلال در مکه
مسجد بلال در مکه

مسجد بلال در مکه

مواضيع ذات صلة

پانویس

↑ آثارإسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.
↑ التاريخ القويم، ج5، ص 84
↑ آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.
↑ اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16
↑ اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16
↑ رحله ابن جبیر، ص76
↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.
↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.
↑ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16
↑ رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383
↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404
↑ اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202
↑ تاریخ القویم، ج5، ص 83
↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383
↑ تحصیل المرام، ج1، ص 502
↑ التاریخ القویم، ج5، ص 84.
↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.

منابع

قالب:منابع

أخبار مكة في قديم الدهر وحديثه، محمد بن اسحاق الفاكهي، أبو عبد الله محمد بن اسحاق الفاكهي، تصحيح عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.

أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبد الله، تصحيح: رشدي صالح ملحس، بيروت:دار الأندلس، 1416هـ.

التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم، محمد طاهر، كردي، بيروت: دارالخضر، الطبعة الأولى، 1420هـ.

رحلة ابن بطوطة، محمد بن عبد الله ابن بطوطة، تصحيح:عبد الهادي تازي، الرياض:أكاديمية المملكة المغربية 1417هـ.

رحلة ابن جبير، محمد بن أحمد، بيروت: دار ومكتبة الهلال، الطبعة الأولى.

الرحلات المغربية والأندلسية، عواطف محمد يوسف نواب، الرياض:مكتبة الملك فهد الوطنية، 1417هـ.

تحصيل المرام في أخبار البيت الحرام، محمد بن أحمد المالكي المكي، تصحيح: عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.

آثار إسلامي مكة ومدينة، رسول جعفريان، طهران: مشعر، 1381ش.

پنجاه سفرنامة حج قاجاري، رسول جعفريان، طهران: نشر علم، 1389ش.

[1] آثارإسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.

[2] التاريخ القويم، ج5، ص 84

[3] آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.

[4] اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16

[5] اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201؛ اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16

[6] رحله ابن جبیر، ص76

[7] رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383

[8] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.

[9] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.

[10] اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16

[11] رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383

[12] رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404

[13] اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202

[14] تاریخ القویم، ج5، ص 83

[15] رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383

[16] تحصیل المرام، ج1، ص 502

[17] التاریخ القویم، ج5، ص 84.

[18] آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

@@ سطر ١: / سطر ١: @@
-https://wikihaj.com/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87_(%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87)
+https://wikihaj.com/view/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AD_(%D9%85%DA%A9%D9%87)
-'''مسجد ذُباب'''، که به نام‌های مسجد قرین و مسجد الرایه هم نامیده می‌شود؛ مسجدی است که در شمال [[شهر مدينه]] و بر فراز [[کوه الرایه|كوه ذباب]]، واقع شده است.
+'''مسجد بلال بن رَباح''' هو مسجد منسوب لـ<nowiki/>[[بلال الحبشي|بلال]] وكان يقع على قمة [[جبل أبي قبيس]] في [[مكة المكرمة]]، والذي تم تدميره ضمن مخطط التوسعة الجديد وبناء قصور [[الحكومة السعودية]] على قمة هذا الجبل.
-مسجد ذُباب، ويطلق عليه اسما مسجد القرين ومسجد الراية أيضاً؛ حيث يقع على قمة [[جبل ذباب|جبل ذُباب]] شمالي [[المدينة المنورة]].
+وقد ورد ذكر هذا المسجد في المصادر القديمة في القرنين الثاني والثالث، وكان يسمّى مسجد إبراهيم، وقد ورد في هذه المصادر قولان مشهوران حول اسم إبراهيم، أحدهما هو [[النبي إبراهيم (ع)|النبي إبراهيم]] والآخر هو إبراهيم أبو قبيسي. وقد ذكرت المصادر المعاصرة شهرته باسم بلال.
-نُصبت للنبي (ص) أثناء [[معركة الأحزاب]] خيمة على جبل ذُباب وصلى فيها. وبعد ذلك بنى المسلمون مسجد ذُباب في هذا المكان تخليداً لمُصلّى [[النبي محمد (ص)|النبي (ص)]].
+وقد اعتبر البعض أن سبب تسمية هذا الاسم بإقامة بلال [[الأذان]] في هذا المكان، كما تعتبر بعض المصادر أن هذا المسجد الواقع على جبل أبي قبيس هو محل [[النبي محمد (ص)|النبي]] أثناء معجزة [[معجزة شق القمر|شق القمر]].
-==الموقع==
+==مكان المسجد==
-يقع مسجد ذُباب في الشمال الغربي من [[المسجد النبوي]]،<ref name=":1">ال[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:مساجد_الاثریه.pdf&page=79 مساجد الأثرية، ص80]</ref> وعلى قمة [[جبل ذباب|جبل ذُباب]] الصغير، على الجانب الأيمن من شارع عثمان بن عفان،<ref name=":2">معالم المدينة المنورة بين العمارة والتاريخ، ج 4،‌ المجلد2، ص 160و164</ref> ويقع هذا الجبل شرق [[جبل سلع|جبل سَلْع]] بالقرب من [[ثنية الوداع]].<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالرحله_العياشيه،_ج_1.pdf&page=396 الرحلة العياشية، ج1، ص396]</ref>
+كان يقع مسجد بلال على قمة [[جبل أبي قبيس]] وتبلغ مساحته حوالي مائة متر مربع.<ref>آثارإسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.</ref> وكان هذا المسجد موجوداً حتى القرن الهجري الرابع عشر.<ref>التاريخ القويم، ج5، ص 84</ref>  لكن وضمن مخطط التطوير الجديد وبناء قصور الضيافة على قمة [[جبل أبي قبيس]] لضيوف [[الدولة السعودية]]تم هدمه ولم يعد له أي أثر حالياً ولم يتبق إلا صورته<ref>آثار إسلامي مكة ومدينة، ج1، ص 151.</ref>
-== خلفية تاريخية ==
+مسجد بلال بر فراز [[کوه ابوقبیس]] قرار داشت و مساحتی حدود یکصد متر مربع داشت.این مسجد تا قرن چهاردهم هجری وجود داشتهاما در طرح‌های جدید توسعه و بنای کاخ‌هایی که برای میهمانان [[دولت سعودی]] بر فراز [[کوه ابوقبیس]] ساخته شده تخریب شده و اکنون اثری از آن برجای نمانده و تنها تصویر آن باقی است.
-أثناء حفر الخندق حول المدينة المنورة في السنة الخامسة للهجرة ضمن مجريات [[معركة الأحزاب]]، نصبت خيمة للنبي (ص) في هذا المكان لتخفيف التعب عنه وللإشراف على حفر الخندق، وقد قام [[النبي محمد (ص)|النبي (ص)]] بالصلاة هناك.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=201 وفاء الوفاء، ج3، ص 201]</ref>
-==الأسماء==
+==مسجد إبراهيم أم بلال؟==
-ويقال أن سبب تسمية الجبل والمسجد باسم "'''ذُباب'''" نسبة إلى رجل يمني صلبه مروان بن الحكم على هذه الشاهقة.<ref>تاريخ مدينة ابن شبة، ص74</ref>
+كان الاسم القديم لمسجد بلال مسجد إبراهيم، وقد ذكرته المصادر القديمة بهذا الاسم. وبحسب مؤرخا مكة في القرن القمري الثالث، الأزرقي (وفاة 250هـ) والفقهي (وفاة 272هـ)، وبحسب رواية شائعة بين أهل مكة، فإن النبي إبراهيم أذّن في الناس بالحج من أعلى هذا الجبل، لكن بعض المكيين أيضاً يعتقدون أن اسم هذا المسجد يُنسب إلى شخص يُدعى إبراهيم القبيسي، وليس إبراهيم النبي.
-وله أسماء أخرى هي "مسجد القرين"<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:مساجد_الاثریه.pdf&page=80 مساجد الاثریة، ص80]</ref> و"مسجد الراية". ويبدو أن سبب التسمية الثانية هو أن عَلَماً (رايةً) قد رُفع للموالي في هذا المكان في وقعة الحرة (63هـ).<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=204 وفاء الوفا، ج3، ص204]</ref> وربما يرجع هذا الاسم أيضاً إلى وضع راية الإسلام على هذا الجبل أثناء غزوة الخندق.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالدر_الثمین_فی_معالم_دار_الرسول_الامین.pdf&page=171 الدر الثمین فی معالم  دار الرسول الامین، ص71]</ref>
-نام دیگر آن، «مسجد قرین» و «مسجد الرایه» است. گویا سببِ نام دوم، آن است که پرچم(در عربی: الرایه) [[موالی]] در [[واقعه حره]] (63هجری) در این مکان برافراشته بود. همچنین ممکن است این نام به علت قرار گرفتن پرچم اسلام بر روی این کوه در غزوه خندق باشد.
+نام قدیم مسجد بلال، مسجد ابراهیم بود و منابع کهن با این نام از آن یاد کرده‌اند. به نوشته ازرقی(درگذشت: 250ق) و فاکهی (درگذشت: 272ق)، دو تاریخ‌نگار مکه در قرن سوم قمری، بنابر گزارشی که نزد مردم مکه رواج داشت، [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] مردم را از بالای این کوه به حج‌گزاری فراخواند؛<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref> اما برخی از مکیان نیز نام این مسجد را منسوب به شخصی به نام ابراهیم قبیسی می‌دانستند نه حضرت ابراهیم.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC2.pdf&page=203 اخبار مکه ازرقی، ج2، ص 201]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=17 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص17-16]</ref>
-== تاريخ البناء ==
+كما أوردت كذلك مصادر مثل [[ابن جبير وابن طوطة]] وجود مسجد على قمة جبل أبي قبيس فقط، دون ذكر الاسم؛ لكنه ذكر في المصادر المعاصرة باسم مسجد بلال، كما قال البعض إنه بعد فتح مكة أذن بلال على جبل أبي قبيس، ثم بنى أحدهم مسجدا على قمة هذا الجبل تخليدا لذكرى بلال.
-احتمالا این مسجد نخستین بار زمان امارت [[عمر بن عبدالعزیز]] بر [[مدینه]] ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=201 وفاء الوفا، ج۳، ۲۰۲]</ref> ساختمان مسجد در دوره‌ای پیش از قرن 9 هجری مخروبه شده بود و در حدود 845 توسط امیر جانبک النیروزی تجدید بنا شد.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aآثار_مدینه_المنوره.pdf&page=129 آثار المدینة المنورة، ص129]</ref>
-[[عبدالقدوس انصاری]] (متوفی1403ه / 1983م) این مسجد را در پایان سده چهاردهم قمری دیده و طول و عرض بنا 4 متر و ارتفاع آن 6 متر دانسته و معتقد است که بنای سنگی مسجد شبیه بنای آن در قرن نهم بوده است.<ref name=":0" />شنقیطی(۱۳۹۳ ه/ ۱۹۷۳ م) نیز این مسجد را در سال 1405 بنایی با سنگ‌های سبک قدیمی توصیف کرده است. به گفته او مسجد فقط دارای اتاق اصلی و حیاطی بدون درب بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:الدر_الثمین_فی_معالم_دار_الرسول_الامین.pdf&page=172 الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص172]</ref>
-[[الیاس عبدالغنی]] در 1418 قمری/1997 میلادی داخل و خارج بنا را گچ‌کاری شده و دارای مصلی الصاقی مسقفی که فضای مسجد را بزرگتر کرده، توصیف نموده و نمازهای پنج گانه را در آن دائر دانسته.<ref name=":1" /> [[عبدالعزیز کعکی|کعکی]] پژوهشگر معاصر مدینه در کتابش که در سال ۲۰۱۱ منتشر شده اطلاع می‌دهد که مسجد همچنان به همان شکلی است که انصاری توصیف کرده است. با این حال کعکی از بازسازی مسجد در دوران آل سعود خبر داده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴،‌ مجلد۲، ص 166</ref>
+منابعی مانند [[ابن جبیر]]<ref>رحله ابن جبیر، ص76</ref> و [[ابن بطوطه]]<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> نیز بدون ذکر نام فقط وجود مسجد در فراز کوه ابوقبیس را گزارش کرده‌اند؛ اما در منابع معاصر از این مسجد با نام مسجد بلال یاد شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125؛ رحله ابن بطوطه، ج1، پاورقی، ص383؛ الرحلات المغربیه و الاندلسیه، ص456؛ «حجنامه2» علی نقی منزوی، مجله کاوه، شماره 47 و 48، بهار و تابستان 1352، ص62.</ref> همچنین برخی گفته‌اند بلال پس از [[فتح مکه]]، بر کوه ابوقبیس اذان گفت و بعدها کسی به یاد و نام بلال مسجدی بر بالای این کوه ساخت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص125.</ref>
-==الوضع الحالي==
+==صلاة النبي وشق القمر==
+وقد وردت بعض الأخبار حول صلاة النبي (ص) على جبل أبي قبيس، وقد اعتبر ابن جبير وابن بطوطة في رحلاتهما أن هذا المسجد هو موقع النبي (ص) أثناء [[شق القمر]].
-مسجد یاد شده، روی کوه کوچکی است که در حال حاضر به «جبل‌الرایه» شهرت دارد<ref>تاریخ المعالم المدینه المنورة قدیما و حدیثا، ص184</ref>؛ ورودی مسجد از طرف قبله و جنوب می‌باشد.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴،‌ مجلد۲، ص168</ref>مسجد ظاهری ساده داشته و مأذنه و آیات برجسته یا نقوشی در داخل و خارج خود ندارد.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴،‌ مجلد۲، ص172</ref>
-در حال حاضر ظاهر مسجد در یک عملیات بازسازی در اواخر سال 2022، از حالت سفید رنگ به حالت سنگی سبک قدیمی بازگشت داشته و در اواخر 2023 خانه‌های اطراف مسجد تخریب شده است.{{نیازمند منبع|date=مه ۲۰۲۴}}
+برخی گزارش‌ها از نماز پیامبر بالای کوه ابوقبیس خبر داده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC4.pdf&page=16 اخبار مکه فاکهی، ج4، ص 16]</ref> ابن جبیر و ابن بطوطه در سفرنامه‌های خود، این مسجد را جایگاه پیامبر(ص) در هنگام [[شق القمر]] دانسته‌اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص76؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص383</ref>
-== معرض الصور ==
+==رواية ابن بطوطة حول إنارة مسجد بلال==
+يشير ابن بطوطة في رحلته عام 725م إلى عادات وتقاليد أهل مكة في الليلة السابعة والعشرين من رمضان والليلة الأولى من شوال، ويقول بأن المكيين يوقدون في هذه الليالي المشاعل والمصابيح في [[المسجد الحرام]] وما حوله وكذلك في مسجد [[جبل أبي قبيس]].
-==== تصاویر مسجد، در سال 2021 (زمان به وجود آمدن این ظاهر سفیدرنگ مسجد، مشخص نمی‌باشد). ====
+ابن بطوطه در سفرنامه اش در سال 725 قمری، به رسم و رسوم مکیان در شب بیست و هفتم ماه رمضان و شب اول ماه شوال اشاره می‌کند. او می‌گوید مکیان در این شب‌ها در [[مسجدالحرام]] و اطراف آن و نیز در مسجد [[کوه ابوقبیس]] مشعل و چراغ روشن می‌کنند .<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 404</ref>
+==تاريخ البناء==
+وجاءت الإشارة لهذا المسجد في تاريخ الأزرقي؛ وهو أقدم مصدر في القرن الثالث الهجري. وبناء على ذلك، اعتبر بعض المؤرخين أن الزمن المحتمل لبناء المسجد هو القرن الأول الهجري.
+وأفاد ابن بطوطة أيضاً في القرن الثامن عن إعادة بناء المسجد بأمر من الملك الظاهر المملوكي، كما ويُذكر أن هذا المسجد أُعيد بناؤه على يد رجل هندي في القرن الثالث عشر للهجرة.
+تاریخ ازرقی قدیمی‌ترین منبعی است که در قرن سوم هجری به این مسجد اشاره کرده‌است.<ref>اخبار مکه،ازرقی، ج2، ص 202</ref> بر این اساس برخی از تاریخ‌نگاران زمان احتمالی ساخت مسجد را قرن نخست هجری دانسته‌اند.<ref>تاریخ القویم، ج5، ص 83</ref>
+همچنین ابن بطوطه در قرن هشتم از بازسازی مسجد به دستور ملک ظاهر مملوکی خبر داده است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص 383</ref> از تجدید بنای این مسجد در قرن 13 هجری توسط یک مرد هندی هم خبر داده‌اند.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص 502</ref>
+=== آخر الأخبار عن مسجد بلال ===
+وردت أخبار عن مسجد بلال في كتاب التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم، ويبين هذا الكتاب الذي صدر لأول مرة عام 1385هـ أن هذا المسجد كان موجوداً حتى ذلك الوقت وكذلك كانت تحيط به بيوت كثيرة.
+گزارشی از مسجد بلال در کتاب [[التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم|تاریخ القویم]] نیز آمده است. گزارش این کتاب که نخستین بار در سال 1385 قمری/ 1966میلادی منتشر شده است نشان می‌دهد که این مسجد تا آن زمان وجود داشته و اطراف آن را نیز خانه‌های متعدد فراگرفته بود.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص 84.</ref> مسجد بلال اکنون تخریب شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ج1، ص 151.</ref>
+==معرض الصور==
 <gallery>
-پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی1.jpeg|محیط بیرونی مسجد با دیوارهای سفید و رنگ بندی سفید
+پرونده:مسجد بلال.jpg|مسجد بلال در مکه
-پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی2.jpeg|تصویر محیط داخلی مسجد + محدوده محراب
+پرونده:مسجد بلال1.jpg|مسجد بلال در مکه
-پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی5.png|بخش عمومی مصلای مسجد که به بخش اصلی ملحق شده
+پرونده:مسجد بلال2.jpg|مسجد بلال در مکه
-پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی3.jpeg|نمای خارجی مسجد به پیوست خانه‌های اطراف و معبر عمومی
+پرونده:مسجد بلال3.jpg|مسجد بلال در مکه
-پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی4.png|محدوده اصلی و قدیمی مسجد با طول و عرض حدودا 4متر+ نمایی از سقف
-</gallery>
-==== تصاویر مسجد، پس از بازسازی سال 2022 ====
-<gallery>
-پرونده:ذباب بعد بازسازی1.png|ورودی مسجد
-پرونده:ذباب بعد بازسازی2.png|بازگشت ظاهر دیوارها و طاقهای مسجد به چهره پیشین و کهن خود
-پرونده:ذباب بعد بازسازی3.png|فضای عمومی مسجد
-پرونده:ذباب بعد بازسازی4.png|حضور نمازگزاران در مسجد
-پرونده:ذباب بعد بازسازی5.png|نمایی از محراب و بخش اصلی قدیمی مسجد
 </gallery>
-==== تصاویر سال 2024، پس از تخریب خانه‌های اطراف مسجد ====
+==مواضيع ذات صلة==
-<gallery>
+*[[جبل أبي قبيس|'''جبل أبي قبيس''']]
-پرونده:2024.png|تصاویر از دور محدوده مسجد هنگام عملیات شهردرای مدینه
+*'''[[بلال بن رباح]]'''
-پرونده:2024-1.png|دیوار پشتی مسجد در میانه عملیات شهرداری
-پرونده:2024-3.png|نمای مسجد پس از تخریب خانه های اطراف
-پرونده:2024-2.png|نمای دور مسجد پس از عملیات بهسازی که فقط ساختمان مسجد باقی مانده است
-پرونده:2024-4.png|تصویر کنونی مسجد پس از تسطیح زمین‌های اطراف
-</gallery>
-==== تصاویر قدیمی ساختمان مسجد ====
+==پانویس==
-<gallery>
-پرونده:1403-02-20 17 30 11-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png
-پرونده:1403-02-20 18 33 04-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png
-پرونده:1403-02-23 17 03 47-پرونده مساجد الاثریه.pdf - ویکی حج.png
-پرونده:1403-02-20 18 32 46-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png
-پرونده:1403-02-31 17 10 49-تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا - صفحه 184.png
-</gallery>
-== الهوامش ==
 {{پانویس}}
-==المصادر ==
-*'''الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین'''، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢.
+==منابع ==
-*'''المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدينة المنورة'''، عبدالعزيز الكعكى، مدينه، ١٩٩٩ م.
-*'''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
+{{منابع}}
-*'''آثار المدینة المنورة'''، عبدالقدوس الانصاری، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة الثالثة، 1393هجری.
-*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
+*'''أخبار مكة في قديم الدهر وحديثه'''، محمد بن اسحاق الفاكهي، أبو عبد الله محمد بن اسحاق الفاكهي، تصحيح عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
-*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
-*'''تاریخ مدینه منوره'''، ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، و صابری، حسین. ۱۳۸۰. ۱ ج. تهران - ایران: نشر مشعر.
+*'''أخبار مكة وما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبد الله، تصحيح: رشدي صالح ملحس، بيروت:دار الأندلس، 1416هـ.
-*'''الرحلة العیاشیة'''، ابوسالم عبدالله بن محمد عیاشی، دارالسویدی للنشر و التوزیع، طبعة الاولی، 2006.
-*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض  عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.
+*'''التاريخ القويم لمكة وبيت الله الكريم'''، محمد طاهر، كردي، بيروت: دارالخضر، الطبعة الأولى، 1420هـ.
+*'''رحلة ابن بطوطة'''، محمد بن عبد الله ابن بطوطة، تصحيح:عبد الهادي تازي، الرياض:أكاديمية المملكة المغربية 1417هـ.
+*'''رحلة ابن جبير'''، محمد بن أحمد، بيروت: دار ومكتبة الهلال، الطبعة الأولى.
+*'''الرحلات المغربية والأندلسية'''، عواطف محمد يوسف نواب، الرياض:مكتبة الملك فهد الوطنية، 1417هـ.
+*'''تحصيل المرام في أخبار البيت الحرام'''، محمد بن أحمد المالكي المكي، تصحيح: عبد الملك بن دهيش، مكة: مكتبة الأسدي، 1424هـ.
+*'''آثار إسلامي مكة ومدينة'''، رسول جعفريان، طهران: مشعر، 1381ش.
+*'''پنجاه سفرنامة حج قاجاري'''، رسول جعفريان، طهران: نشر علم، 1389ش.